έρως

I

Αρχαιοελληνική θεότητα. Γεννήθηκε από το Χάος και τη Γαία, όπως αναφέρει ο Ησίοδος στη Θεογονία του, ή κατ’ άλλους από τον Τάρταρο και τη Νύκτα. Τον θεωρούσαν τον ωραιότερο μεταξύ των αθάνατων θεών και τον φαντάζονταν ως παιδάκι (τον παρίσταναν φτερωτό και κρατώντας τόξο, επίσης ως σύντροφο, ενίοτε και γιο της Αφροδίτης). Στη δύναμή του απέδιδαν κάθε ερωτική περιπέτεια, εφόσον αυτό ήταν το πεδίο δράσης του. Αλλά τη δύναμη του Έ. την εννοούσαν και ως κοσμογονική έννοια, όπως εκείνη δηλαδή τη δύναμη της φύσης, που ωθεί τα στοιχεία να συνδυάζονται μεταξύ τους και να γεννούν τις διάφορες μορφές της πραγματικότητας. Έτσι ο Έ. συγκαταλεγόταν στα πρωτογενή όντα, που δεν είχαν τεκνοποιηθεί από κανέναν και βρίσκονταν στον μύθο της καταγωγής του κόσμου. Κατά την κοσμογονία των ορφικών, ο Έ. βγήκε από το αβγό που ο Κρόνος έτεκε στους κόλπους του Χάους και είναι η πηγή κάθε δημιουργίας.

Στο πλατωνικό Συμπόσιο (όπως αφηγείται η Διοτίμα στον Σωκράτη) ο Έ. δεν είναι θεός, αλλά δαίμων, γιος του Πόρου και της Πενίας, και συμβολίζει την τάση των ανθρώπων προς την ευτυχία και τη διαρκή κτήση. Κατά τον κλασικό μύθο, ο Έ. ανήκει στους δευτερεύοντες θεούς. Ο Αλκαίος τον θεωρεί γιο της Ίριδας και του γονιμοποιού Ζέφυρου, ενώ άλλοι τον αναφέρουν ως γιο της Αφροδίτης, τον οποίο απέκτησε με τον Δία και κατ’ άλλους με τον Ερμή ή τον Άρη. Είναι ο δεινότερος των θεών, «ανίκατος μάχαν» (Σοφοκλής), διαποτίζει με πόθο και εισάγει γλυκιά χάρη στις ψυχές, τύραννος και βασανιστής των θνητών και των αθανάτων. Σύντροφοί του είναι ο Πόθος, ο Ίμερος, η Παθώ και παίζει μαζί με τις Μούσες και τις Χάριτες.

Ο θεός Έρωτας, σε αντίγραφο έργου του Λυσίππου (Μουσείο Καπιτωλίου, Ρώμη).

Ειδώλιο του Έρωτα, του φτερωτού θεού που στη δύναμή του αποδιδόταν κάθε ερωτική περιπέτεια· (Μουσείο Σαμοθράκης).

«Έρως και Ψυχή», γλυπτό του Αντόνιο Κανόβα (Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι).

II

Όνομα ιστορικών προσώπων.

1. Αθηναίος ανδριαντοποιός (1ος αι. π.Χ.). Κατασκεύασε ανδριάντα γυναίκας, που ήταν τοποθετημένος στην ανατολική πρόσοψη του Ηραίου στην Ολυμπία.

2. Δούλος του Μάρκου Αντώνιου (1ος αι. π.Χ.). Είχε υποσχεθεί στον κύριό του πως θα του έδινε το θανατηφόρο χτύπημα, όταν θα του το ζητούσε. Όταν όμως ο Αντώνιος τού το ζήτησε, ο Έ. αυτοκτόνησε.

3. Ανώτατος υπάλληλος της Αιγύπτου (1ος αι. π.Χ.) Ήταν έμπιστος της Κλεοπάτρας και σταυρώθηκε κατά διαταγή του Αυγούστου στο μεσαίο κατάρτι πολεμικού σκάφους, όταν κυριεύτηκε η Αλεξάνδρεια, επειδή είχε σκοτώσει, ψήσει και φάει ένα ορτύκι, που ήταν νικητής μέχρι τότε σε όλες τις ορτυκομαχίες.

4. Μυστικοσύμβουλος του αυτοκράτορα Αυρηλιανού (3ος αι. μ.Χ.). Υπήρξε ηθικός αυτουργός της δολοφονίας του, για να καλύψει τις καταχρήσεις του. Ο Τάκιτος, διάδοχος του Αυρηλιανού, πληροφορήθηκε την αλήθεια και τον θανάτωσε.

III

(Αστρον.). Αστεροειδής, τον οποίο ανακάλυψε φωτογραφικά στις 13 Αυγούστου 1898 ο Γκ. Βιτ του αστεροσκοπείου Ουρανία του Βερολίνου. Διεθνώς ονομάζεται Eros 433. Ολοκληρώνει μία περιφορά γύρω από τον Ήλιο σε 643 ημέρες και μία περιστροφή γύρω από τον άξονά του σε 5 ώρες και 16,2 λεπτά. Η ανακάλυψη του Έ. οφείλεται στο εξαιρετικά μεγάλο μήκος του ίχνους του πάνω στη φωτογραφική πλάκα, που είναι αποτέλεσμα της μεγάλης του ταχύτητας. Το περιστατικό αυτό γέννησε αμέσως τη σκέψη ότι πρόκειται για μικρό πλανήτη, που βρίσκεται κοντά στη Γη. Αρχικά ονομάστηκε 1898-DQ, αλλά μετά τον υπολογισμό της τροχιάς του από τον Μπέρμπεριχ του ινστιτούτου Ρέχεν έλαβε την ονομασία 433–Έρως. Αντίθετα με τους άλλους αστεροειδείς, οι οποίοι έχουν τις τροχιές τους μεταξύ του Άρη και του Δία, η μέση απόσταση του Έ. από τον Ήλιο είναι μικρότερη από την απόσταση του Άρη από τον Ήλιο. Η πλησιέστερη απόσταση στην οποία μπορεί να φτάσει ο Έ. από τη Γη ανέρχεται περίπου σε 20,8 εκατομμύρια χλμ. (μέση απόσταση Άρη 55 εκατομμύρια χλμ. και Αφροδίτης 41,6 εκατομμύρια χλμ.). Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Έ. είναι η αξιοσημείωτη μεταβολή της λαμπρότητάς του. Από τις διάφορες θεωρίες που διατυπώθηκαν για την ερμηνεία αυτού του φαινόμενου, περισσότερο αληθοφανής φαίνεται να είναι εκείνη που παραδέχεται ότι ο αστεροειδής Έ. έχει επίμηκες ωοειδές σχήμα και επομένως κατά την περιστροφή του εμφανίζεται προς τον παρατηρητή συνεχώς με διαφορετική θέση και διεύθυνση. Η υπόθεση αυτή επαληθεύτηκε με απευθείας παρατήρηση από το διαστημόπλοιο NEAR Shoemaker. Το διαστημόπλοιο εκτοξεύτηκε στις 7 Φεβρουαρίου 1996· προσέγγισε τον αστεροειδή, έστειλε πληθώρα στοιχείων (το σχήμα του είναι μεταξύ πατάτας και αραβικού φιστικιού) και στις 12 Φεβρουαρίου 2001 ακούμπησε ομαλά πάνω στην επιφάνειά του, κάτι που επιχειρήθηκε για πρώτη φορά στην ιστορία της αστροναυτικής. Ο Έ., ως αστεροειδής μικρών διαστάσεων, παρουσιάζει μεγάλη σημασία για την αστρονομία, επειδή επιτρέπει να ελέγχεται με αρκετή ακρίβεια η απόσταση μεταξύ Γης και Ήλιου. Ο υπολογισμός στηρίζεται σε έναν νόμο, ο οποίος συνδέει τη μέση απόσταση δύο πλανητών από τον Ήλιο με τους αντίστοιχους χρόνους της περιφοράς τους. Επειδή οι χρόνοι περιφοράς του Έ. και της Γης είναι γνωστοί με μεγάλη ακρίβεια και επειδή είναι δυνατό να βρούμε και την απόσταση του Έ., μπορούμε με έναν απλό υπολογισμό να έχουμε και την απόσταση μεταξύ Γης και Ήλιου και μάλιστα με ακρίβεια.

Φωτογραφία από απόσταση 700μ. τμήματος της επιφάνειας του αστεροειδούς Έρως, κατά τη διάρκεια της ιστορικής μη επανδρώμενης προσεδάφισης διαστημοπλοίου στον αστεροειδή, τον Φεβρουάριο του 2001 (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

ο

βλ. έρωτας.